Chắc hẳn bạn đã từng nghe qua từ “ tam quan” ,thế nhưng thật sự khái niệm về tam quan thì không phải ai cũng được biết. Vậy trong bài viết này, chúng ta hãy cùng tìm hiểu tam quan là gì nhé !
Định nghĩa tam quan là gì ?
Về định nghĩa tam quan thì ta có thể tìm hiểu dựa trên hai phương diện đó chính là triết học và kiến trúc. Trên mỗi lịch vực sẽ được định nghĩa khác nhau, cụ thể như sau:
Tam quan là gì trong triết học
Theo như triết học, tam quan bao gồm: thế giới quan, nhân sinh quan, và giá trị quan. Trong đó cụ thể:
- Thế giới quan hay có tên gọi khác là vũ trụ quan dùng để chỉ quan điểm căn bản của mỗi con người đối với cuộc sống xung quanh bao gồm toàn bộ thế giới cùng với những mối quan hệ giữa con người và thế giới bên ngoài.
- Nhân sinh quan là dùng để chỉ thái độ cùng với cách nhìn đối với mục đích hay ý nghĩa cơ bản của nhân sinh.
- Giá trị quan là dùng để chỉ cái nhìn cùng với cách đánh giá tổng thể của một người đối với tầm quan trọng hay là ý nghĩa của sự vật khách quan ở xung quanh (bao gồm con người, sự vật sự việc).
Tam quan của một con người quyết định cái nhìn khách quan của họ đối với thế giới, là cách lý giải cùng với điểm giới hạn đạo đức của người đó.
Tam quan là gì trong kiến trúc
Trên phương diện kiến trúc, tam quan được nhắc đến trong “ Cổng tam quan”. Vậy thì cổng tam quan là gì? Cổng tam quan là một loại cổng lớn thường được xây dựng ở các đền chùa, dinh thự, đình miếu, thậm chí là ở cả các nhà họ,… theo như những gì đã được ghi lại trong hệ thống bi chí Hán Nôm và trong Đại Việt sử ký toàn thư hay trong Thiền uyển tập anh,… thì loại cổng này đã xuất hiện từ rất lâu đời, vào khoảng giai đoạn thời Lý Trần, đây cũng chính là thời điểm mà Phật giáo tại nước ta ở thời điểm cực kỳ hưng thịnh. Bởi vậy trong tổng thể kiến trúc đền chùa thời Lý Trần thì cổng chính tam quan là một cá thể không thể thiếu.
Vài nét chính về kiến trúc cổng tam quan
Tam quan có nghĩa là ba cửa. Cổng tam quan là loại cổng được thiết kế ba lối đi với phần cửa chính ở giữa lớn và có hai cửa nhỏ hai bên. Phần vách của loại cổng tam quan này thường được làm bằng gỗ hoặc là xây tường bằng gạch, đá. Phần phía trên của cổng thường được lợp mái, còn phần hai bên thì thường có tạc những câu đối. Phần nối liền của các vách và các trụ là phần trán cổng có ghi tên của chùa, đền, lăng mộ… hoặc cũng có thể là đề tên cửa.
Phân loại cổng tam quan
Cổng tam quan thường được phân chia làm hai loại là cổng tam quan có gác và loại cổng tam quan tứ trụ. Trong đó:
- Cổng tam quan có gác là các loại cổng thiết kế nhỏ có thể là dùng cho một tầng, hai tầng hoặc ba tầng mái hay là có gác. Đối với các cổng tam quan có gác ở phía trên thường được dùng để treo chuông, khánh….
- Cổng tam quan tứ trụ là loại cổng thay vì thiết kế các vách tường thì làm thành bốn trụ tạo để thành ba lối đi. Phần phía trên nối liền bốn trụ này là phần trán của cổng.
Ý nghĩa của cổng tam quan trong văn hoá Việt Nam
Cổng tam quan có thể nói là một phần không thể thiếu trong các kiến trúc đền, chùa hay lăng mộ… Đó là bởi vì loại cổng tam quan này mang rất nhiều ý nghĩa khác nhau đối với văn hóa Việt.
Theo quan niệm Phật giáo
Ý nghĩa phổ biến nhất tượng trưng cho ba cách nhìn của Phật giáo của kiến trúc cổng tam quan bao gồm “hữu quan”, “không quan” và “trung quan” . Trong đó, “hữu quan” là thể hiện cho cái sắc (giả), “không quan” dùng tượng trưng cho cái không (vô thường) còn “trung quan” là thể hiện cho sự trung dung của cả hai yếu tố sắc và không đó.
Ngoài ra cũng có một thuyết khác lý giải rằng cổng tam quan là tượng trưng cho ý niệm về ‘tam giải thoát môn” bao gồm các cửa như sau: vô tác, vô tướng và vô không để có thể tiến bước vào cõi Niết Bàn. Chỉ khi nào con người hiểu được ý nghĩa của ba cửa này thì mới có thể hoàn toàn thoát khỏi được những sân si, oán hận hay đau khổ để có thể tìm được sự bình yên, an lạc ở trong tâm hồn.
Một mặt khác, cổng tam quan còn có mang một ý nghĩa là cổng dành cho Tam bảo.
Theo quan niệm của vua chúa thời xưa
Vào thời của các vua chúa ngày xưa, các công trình thường được xây dựng cổng tam quan. Đó là bởi quy định rằng lối chính giữa là dành cho vua, bên cửa tả thì dành cho quan văn, bên cửa hữu thì dành cho quan võ. Cũng chính vì vậy, các cổng làng hay là các công trình chùa, đền, đình, lăng mộ, miếu đều xây dựng theo kiểu cổng tam quan với mục đích để đón vua chúa về thăm. Vào những ngày thường, cửa chính thường sẽ được đóng chỉ để mở hai cửa hai bên trừ các dịp lễ lớn hay là để đón vua, chúa về thăm thì cửa chính mới được mở.
Các công trình dùng thiết kế cổng tam quan tiêu biểu
Các công trình sử dụng cổng tam quan tiêu biểu nhất cần phải kể đến là cổng tam quan tại Văn Miếu Quốc Tử Giám ở Hà Nội và Huế. Tại các Văn Miếu, các tự miếu có vai trò quan trọng như Triệu Miếu, Thái Miếu,… thì cổng là loại có lầu hay còn được gọi là “Tam quan Môn lầu”. Loại cổng này có 7 lớp và được bố trí theo kiến trúc là “trùng thành tam khẩu”.
Tương tự ở các đền miếu, lăng tẩm cũng được xây dựng theo kiến trúc cổng tam quan, ví dụ có thể kể đến như Đình Thần Thắng Tam tại Vũng Tàu, Đền thờ Thần Độc Cước ở Thanh Hóa,… Sau này, hình thái của cổng tam quan được mở rộng ra thành ngũ quan, trong đó ví dụ tiêu biểu nhất chính là cửa Ngọ môn tại cố đô Huế. Cửa chính của ngọ môn này là dành để cho vua đi còn hai cửa Giáp Môn kế bên thì lại dành cho các quan lại, 2 cửa ở rìa thì dành cho binh mã còn gọi là Dịch Môn.
Tóm lại
Trên đây chính là câu trả lời của chúng tôi cho câu hỏi: tam quan là gì ?. Chắc hẳn qua bài viết này bạn đã hiểu thêm về khái niệm tam quan rồi chứ.
